Hoe kan een ethisch doordachte visie op vluchtelingen en migranten eruit zien?

Op 18 december 1990 nam de Algemene Vergadering van de Verenigde Naties het  Internationale  Verdrag  ter  bescherming  van  alle arbeidsmigranten en van hun   gezinsleden aan. Sindsdien staan we op deze datum stil bij migratie wereldwijd. Ter gelegenheid van de Internationale Dag van de Migranten spreken wij met dr. Jos Philips (Filosofie) over het Europese onderzoeksproject Norms and Values in the European Migration and Refugee Crisis (NoVaMigra) waar het Utrechtse Ethiek Instituut bij betrokken is.

Binnen het Europese project NoVaMigra buigen onderzoekers uit tien verschillende landen zich over de vraag waar Europa voor staat inzake migratie en vluchtelingen. Hoe kan een ethisch doordachte visie op vluchtelingen en migranten eruit zien?

Europese waarden

In het project onderzoekt het Ethiek Instituut (prof. dr. Marcus Düwell,  dr. Marie Göbel en dr. Jos Philips) de normen en waarden van de EU.  “Naast de analyse van verdragen en Europese teksten reflecteren wij op de vraag wat mensenrechten zijn en wat Europese normen en waarden kunnen zijn”, licht Philips toe. “Vaak denkt men dat Europese idealen speciaal zijn, de EU staat voor rechtvaardigheid en mensenrechten, hoe moeten we dat relateren aan migratie en vluchtelingen? Als men het over Europese waarden heeft dan gaat het om waar Europa voor staat. Maar dat sluit niet uit dat ook niet-Europeanen deze normen en waarden kunnen hebben.”

Door verdere analyse kan nader duidelijk worden gemaakt hoe centraal mensenrechten zijn in verband met tal van dingen waar veel Europeanen om geven.

Normatief kader

Is het wel mogelijk om voor de hele EU een normatief kader op te stellen? De landen onderling verschillen behoorlijk van mening over hoe met migranten en vluchtelingen om te gaan. Philips denkt dat mensenrechten veel mensen in Europa verenigen. “Ook al wordt hier binnen de EU door sommigen, in bijvoorbeeld Polen of Hongarije maar ook elders, anders over gedacht.” Hij vervolgt: “Door verdere analyse kan nader duidelijk worden gemaakt hoe centraal mensenrechten zijn in verband met tal van dingen waar veel Europeanen om geven. Denk bijvoorbeeld aan de vrijheid van iedereen om op haar of zijn eigen manier te leven, of aan de fundamentele gelijkheid van alle mensen.” Filosofen binnen NoVaMigra  kijken ook kritisch naar de begrippen die gehanteerd worden. Wat is een vluchteling? Hoe onderscheid je een vluchteling van een migrant? Wat zijn mensenrechten? En hoe kom je überhaupt tot verdedigbare begripsomschrijvingen?”  

Gelukszoekers

“Hoewel ik met name geïnteresseerd ben in vluchtelingen is het onderscheid tussen een vluchteling en een migrant niet altijd makkelijk te maken. Je kan de term migranten in algemene zin gebruiken, als mensen die naar een ander land trekken om daar te leven.  Volgens het Vluchtelingenverdrag is een vluchteling iemand die zijn of haar land van herkomst ontvlucht vanwege gegronde vrees voor vervolging op bepaalde gronden. Wat er niet onder valt is de mens die vlucht voor armoede of klimaatverandering. Maar vanuit filosofisch oogpunt valt goed te verdedigen dat iedereen die een mensenrechtenprobleem heeft in het land waar hij of zij vandaan komt dat daar niet opgelost kan worden, je die als vluchteling benoemt. De term gelukszoekers is ook geen adequate term, als we ervan uitgaan dat ieder mens tenminste bepaalde reële vrijheden zou moeten hebben om iets van zijn of haar leven te maken.”

Mondiale rechtvaardigheid

Binnen NoVaMigra komen de filosofen niet met pasklare oplossingen. “Wij denken na over de vraag wat een rechtvaardige oplossing kan zijn. Wij bieden handreikingen en stellen vragen bij oplossingen die geboden worden. De filosofen in het project pleiten ervoor om niet te meteen een discussie te voeren over of de grenzen open moeten en hoe een ideale verdeling van vluchtelingen eruit zou moeten zien. “Eerst moet worden vastgesteld  wat het probleem nu echt is. Er  zijn enorme hoeveelheden mensen in nood (al geldt dat niet voor iedereen die migreert), en dat levert problemen en kansen op. Je moet dit niet zien als een migratieprobleem of als een vluchtelingencrisis maar als een probleem van mondiale rechtvaardigheid.”