“Het zal nooit meer zo worden als het was”

Sinds half maart gaat er geen uur voorbij of je leest, hoort of ziet iets over corona. Menigeen zal het onderwerp intussen spuugzat zijn. Maar COVID-19 is nu eenmaal onder ons en we hebben ermee om te gaan. Nu het aantal besmettingen afneemt en de overheidsmaatregelen versoepelen, rijst de vraag: wat betekent de pandemie voor onze toekomst? Zal de wereld drastisch veranderen? In deze serie schetsen wetenschappers van de Universiteit Utrecht hun verwachtingen. 

In hoeverre heeft corona gevolgen voor hoe we de komende jaren ons werk inrichten? Is deze crisis op langere termijn goed of juist slecht nieuws voor het klimaat, voor de economie en voor onze omgang met dieren? Zal het virus zorgen voor blijvende veranderingen in onze sociale interacties en komen er wellicht duurzame hervormingen van onderwijs, gezondheidzorg en ruimtelijke ordening?

In het vierde en laatste deel van deze serie een gesprek over onder meer testcapaciteit, samenwerking en de kans op toekomstige pandemieën met Marc Bonten, hoogleraar Moleculaire Epidemiologie van infectieziekten en arts-microbioloog bij het UMC Utrecht. Bonten is als expert verbonden aan het landelijke Outbreak Management Team.

Hoe groot is de kans dat we op 4 januari op het werk onze collega’s gelukkig nieuwjaar kunnen zoenen?
“Die kans acht ik voor 2021 uitgesloten. Het virus is er nog en we hebben dan nog geen vaccin. Echt het meest optimistische scenario dat in de modellen voorkomt, is dat een groot deel van Nederland in het najaar van 2021 gevaccineerd is met een werkend vaccin.” 

Wordt de wereld, wanneer dat vaccin er is, weer zoals vóór corona?
“Nee, het zal nooit meer precies zo worden als het was. Ik denk dat deze pandemie een enorme afdruk in ons DNA gaat nalaten. Mijn vak - microbiologie – zal bijvoorbeeld erg veranderen. Kleinschaligheid was troef. We hadden vijftig kleine laboratoria die allemaal een tekort hadden. Onze ‘vijanden’ waren de grote buitenlandse labs, zoals in Duitsland, die heel veel tegelijk en goedkoop konden testen. We zullen in Nederland veel meer moeten gaan samenwerken en ons moeten organiseren in grote laboratoria, anders springen commerciële partijen in dat gat.

Verder gaat thuiswerken een blijvende plek krijgen, verwacht ik. Daar waren we eerst terughoudend in, maar nu merken we dat je thuis eigenlijk heel efficiënt kunt werken. Ook denk ik dat mensen bijvoorbeeld minder congressen zullen bezoeken.”  

Is het een goede of slechte ontwikkeling als labs vercommercialiseren?
“Nou ja, in het licht van wat er is gebeurd, is het heel goed. Want we hadden inderdaad te weinig testcapaciteit. Anderzijds hadden we ook met meer capaciteit de situatie niet wezenlijk kunnen veranderen. Wat er over ons heen kwam, ging zó snel en was zó hevig; daar viel niet tegenop te testen. In de fase waar we nu zitten, en helemaal straks in het najaar, verwacht ik dat we wel heel veel testcapaciteit nodig hebben.”

Wat verwacht je dat er gebeurt in het najaar dan?
“Luchtwegvirussen doen het aanzienlijk beter wanneer ‘de r in de maand zit’. De vraag is of de maatregelen die we hebben genomen goed genoeg zijn. Door nu, na de versoepelingen, goed de vinger aan de pols te houden, is er een scenario denkbaar dat we heel rustig door de herfst en winter heengaan. Een ander scenario is dat het helemaal niet rustig blijft. Dat we toch weer met een enorme toename van besmettingen geconfronteerd worden en het flink voor de kiezen krijgen. Ik acht die kans iets kleiner.”
 

Als we het najaar zonder al teveel kleerscheuren doorkomen, ben je dan ook optimistisch voor de tijd daarna?
“Nou, de maatregelen moeten we wel blijven handhaven. Het leven blijft dus nog wel een tijd aanzienlijk saaier dan vóór corona. En dan ook maar hopen dat we niet weer meteen een nieuw virus over ons heen krijgen. Want de kans is natuurlijk levensgroot dat dit niet het laatste virus is dat ons zo gaat treffen.

Door mondiale problematiek neemt de kans op dit soort pandemieën toe. We zijn met steeds meer mensen, komen in contact met dieren en micro-organismen van die dieren en we verspreiden ons door ons reisgedrag razendsnel over de wereld. Er zijn de laatste jaren allemaal megasteden bijgekomen. Mensen trekken van het platteland naar de grote steden en wonen in slechte omstandigheden dichtbij elkaar. Dat zijn broeinesten van problemen. Dat verander je denk ik niet zomaar.”

Geen geruststellende gedachte... Lopen we over vijf jaar dan nog steeds met een grote boog om elkaar heen en kunnen we onze bejaarde (groot)ouders nog altijd niet knuffelen?
“Nee hoor, ik ben wel hoopvol en denk dat dit over vijf jaar wel klaar is. Uiteindelijk komen we het wel te boven en zullen we er ook lessen uit trekken. Maar zoals gezegd: helemaal hetzelfde wordt het niet meer.”

Welke lessen zijn er al geleerd?
“Helaas hebben we nog niet heel veel geleerd. Misschien wel een beetje over hoe we ons als land moeten organiseren. Dat zal resulteren in veranderingen in mijn vakgebied: grotere laboratoria met meer voorraad, die sneller kunnen opschalen.

En we hebben gezien dat een lockdown kán en dat het ook wérkt. In het begin dacht ik: wat die Chinezen nu gaan doen, dat kan in geen enkel ander land dan China. Verbazend dat het hier ook zo ontzettend goed heeft gewerkt. De keerzijde is de economische malaise. Er waren altijd al roependen in de woestijn die waarschuwden voor een pandemie, maar ik denk dat niemand zich ooit heeft gerealiseerd welke economische schade het met zich mee zou brengen. Sommigen zeggen dat een hele generatie daar last van zal houden.

In Europa zie ik eigenlijk nog helemaal niks van wat er geleerd is. Ik zie vooral gebrekkige samenwerking. Wat er gebeurde bij de verdeling van persoonlijke beschermingsmiddelen, dreigt straks ook bij de aankoop van vaccins. In de samenwerking rondom wetenschappelijk onderzoek is het niet anders. De Europese Commissie wil niets liever dan dat er wordt samengewerkt, maar elk land kiest alleen maar voor zichzelf en dat is heel pijnlijk om te zien. Dus één van de grote uitdagingen voor de nabije toekomst is het verbeteren van de (Europese) samenwerkingscultuur.”