De klimaathelpdesk

Open science in the praktijk

Hoeveel CO₂ bespaar ik als ik de verwarming wat lager zet? Wat is het verschil tussen milieu en klimaat? Wie een klimaatvraag stelt aan de Klimaathelpdesk van de Utrecht Young Academy en Scientists4Future NL krijgt antwoord van een wetenschapper, inclusief ‘peer review’ zoals gebruikelijk is in de academische wereld. In enkele maanden tijd kwamen er al 150 vragen binnen. Een gesprek met oprichter Dr. Sanli Faez en redacteur Drs. Arfor Houwman over klimaatantwoorden in een nepnieuws-tijdperk en ‘open science’ van onderop.

Groeiende kaartenbak 

Met een ingewikkelde flowchart vol pijlen op zijn scherm legt redactie-coördinator Arfor Houwman uit hoe de klimaathelpdesk precies werkt. Wanneer een vraag binnenkomt is de eerste stap het zoeken van een wetenschapper aan een Nederlandse of buitenlandse universiteit die de vraag kan beantwoorden. Liefst een absolute expert in het vakgebied. De redacteuren die dit speurwerk uitvoeren zijn zelf ook wetenschapper en doen dit vrijwillig naast hun gewone werk. Dat zoeken kan soms lang duren, maar gelukkig raakt de kaartenbak steeds voller en zijn experts steeds sneller gevonden.  

Peer review 

Wanneer een expert-wetenschapper de vraag heeft beantwoord volgt een cruciale stap in het helpdeskproces. Het is de stap die de helpdesk interessant maakt in een nepnieuws-tijdperk; voor het antwoord online mag, wordt het beoordeeld door een collega-expert. Net zoals bij een wetenschappelijk artikel. De opmerkingen worden verwerkt en dan pas is de vraag beantwoord.

Klimaatfeiten 

Dit raakt meteen aan een van redenen waarom de jonge onderzoekers de klimaathelpdesk zijn begonnen: ‘Als je nu googelt op “klimaatfeiten”, is de eerste hit een niet-wetenschappelijke site die claimt dat het allemaal wel meevalt met het klimaat’, vertelt Faez. ‘Door de vragen die binnenkomen, zien we dat er nog veel misverstanden zijn,’ vult Arfor aan. Daar proberen de wetenschappers wat aan te doen. Niet door veel tijd te besteden aan te zeggen dat die andere websites het fout hebben, maar door mensen de kans te geven hun eigen vragen te laten stellen of informatie die ze niet vertrouwen te toetsen. Door alle antwoorden ook online te zetten bouwen de onderzoekers een kennisbank van wetenschappelijk onderbouwde antwoorden die precies aansluit bij waar mensen vragen over hebben.

Als je nu googelt op “klimaatfeiten”, is de eerste hit een niet-wetenschappelijke site die claimt dat het allemaal wel meevalt met het klimaat. Daar proberen wij wat aan te doen.

Informatiechaos 

Hardcore klimaatontkenners zullen zich misschien moeilijk op andere gedachten laten brengen, maar dat er in een wirwar van online bronnen behoefte is aan dit soort informatie weten ze bij de klimaathelpdesk zeker. Niet alleen hebben ze dit vooraf getoetst bij bijvoorbeeld docenten in het middelbaar onderwijs, maar ze merken het ook aan de vragen die gesteld worden. Soms zijn dat hele praktische kwesties zoals de vraag of iemand er nou goed aan doet om een warmtepomp te installeren, maar er komen ook veel maatschappelijke en politieke onderwerpen voorbij. Thema’s die mensen bezig houden. ‘Is er een wetenschappelijke reden om de luchtvaart buiten klimaatakkoorden te houden?’ bijvoorbeeld en ‘waarom is er eigenlijk één ministerie van Economische Zaken en Klimaat?’ Net als platforms zoals thuisarts.nl, waar echte huisartsen antwoord geven op medische vragen van mensen die bang zijn dat ze iets onder de leden hebben, probeert de helpdesk een betrouwbare en laagdrempelige bron te zijn in de kluwen beschikbare klimaatinformatie.  

Kijkje in de keuken 

Houwman merkt dat mensen vaak vragen stellen om hun eigen mening bevestigd te zien, zowel voor als tegen het klimaat. In overleg met de vragensteller wordt de vraag dan wat neutraler en ‘wetenschappelijker’ gesteld, legt hij uit. ‘Moeten we niet allemaal veganistisch gaan eten om de wereld te redden?’ wordt ‘draagt veganistisch eten bij aan de vermindering van broeikasuitstoot?’. Zo voegt de helpdesk niet alleen wetenschappelijke klimaatantwoorden toe aan het maatschappelijke debat maar misschien nog wel iets fundamentelers; vragenstellers krijgen een kijkje in de keuken van wetenschap beoefenen. Dat wetenschap aan autoriteit inboezemt merken ze bij de helpdesk nog niet zo. Van de honderd vragen maakte Houwman nog maar één keer mee dat een vragensteller zeker wist dat het gegeven wetenschappelijke antwoord toch niet klopt.  

Open science van onderop 

Het nieuwe strategische plan van de Universiteit Utrecht zit precies op de lijn van de klimaathelpdesk. De universiteit wil inzetten op Open Science; burgers betrekken bij het onderzoeksproces, kennis snel beschikbaar stellen op een toegankelijke manier en de campus als een living lab inrichten waar onderzoekers, studenten, medewerkers en burgers samen werken aan klimaatoplossingen voor de campus en voor de hele samenleving.  

Zorgen om het klimaat 

Toch is het eerste succes van de klimaathelpdesk te danken aan de motivatie van wetenschappers zelf. Terwijl overvolle agenda’s de norm zijn in de wetenschap, zijn er vrijwilligers die flink wat uren per week besteden aan de helpdesk, legt Sanli uit. Wat drijft hen hier hun kostbare tijd aan te besteden? Allereerst merkt Faez dat vrijwilligers zich simpelweg zorgen maken om het klimaat. Ook houden wetenschappers nou eenmaal van kennis delen.

Klimaatkennis moet net zo gewoon worden als handen wassen.

21ste -eeuwse vaardigheden 

Maar voor Faez is nog een andere motivatie belangrijk. In de 21ste eeuw gaat het klimaat van invloed zijn op alle facetten van ons dagelijks leven: op ons salaris, onze belastingen en waar we gaan wonen. Dit kunnen wetenschappers niet oplossen. Het is dus iets waar iedereen kennis van moet hebben, vindt hij. Denk aan de gezondheidszorg, dat laten we ook niet alleen over aan de dokters. Doordat we ons tegenwoordig allemaal wassen worden veel minder mensen ziek. Toch was dat lange tijd ook niet gewoon. Klimaatkennis moet net zo gewoon worden als handen wassen.