Bert Weckhuysen: “De successen staan niet op zichzelf”

Natuurlijk is Bert Weckhuysen blij met alle successen. Kort na elkaar onder meer drie publicaties op de cover van respectievelijk Nature Catalysis, Chemistry European Journal en ACS Catalysis. Artikelen in dag- en weekbladen en volop aandacht op de website van de Universiteit Utrecht. Weckhuysen is trots op wat zijn groep bereikt. Maar, zegt hij, er ontbreekt iets essentieels. “De resultaten worden gepresenteerd in particuliere hyperkinetische sound bites waarin vaak het grote geheel ontbreekt.”

We worden dagelijks gebombardeerd met losse ‘weetjes’. Daarbij lijkt het journal belangrijker te zijn geworden dan de wetenschappelijke inhoud, vindt de universiteitshoogleraar katalyse, energie en duurzaamheid.

“Iedereen doet eraan mee en ja, ook wij zijn er debet aan. Maar deze manier van presenteren doet te weinig recht aan hoe wetenschap werkelijk tot stand komt. Individuele competitie is inherent verbonden aan wetenschap, maar een individuele sporter heeft ook een trainer, een kok, een medisch begeleider en een heel team om zich heen.

Er zit bovendien allerlei overlap in wat individuele onderzoekers hier doen. De successen staan niet op zichzelf. Het is een samenwerkende vennootschap waarin kennis en skills voortdurend worden uitgewisseld en ontwikkeld; binnen onderzoeksgroepen, maar ook daarbuiten.

Zo werken we samen met onder meer strategisch alliantiepartner Eindhoven University of Technology (TU/e), in het Zwaartekrachtprogramma Netherlands Center for Multiscale Catalytic Energy Conversion (MCEC) en in de Advanced Research Center Chemical Building Blocks Consortium (ARC CBBC).”

Het begrijpen van katalysatoren

Junior universitair docent Robin Geitenbeek: “Onze onderzoeksgroep focust op het begrijpen van katalysatoren. Daarvoor moet je verstand hebben van het efficiënt laten verlopen van chemische reacties, maar je moet ook analytische technieken in huis hebben om deze reacties te kunnen meten. Ik maak bijvoorbeeld nieuw gereedschap om lokaal temperatuur te meten. Van dat meten wist ik al heel veel, maar van de chemie zelf nog niet.”

Samenwerking met postdoc Thomas Hartman bracht alles bij elkaar, vertelt Geitenbeek. “Door onze technieken en expertises te combineren, kunnen we nu alle randvoorwaarden van een chemische reactie in kaart brengen en begrijpen hoe het werkt. Als ik in mijn eentje in mijn kamer was blijven zitten, had ik een nieuwe thermometer gebouwd die niet toegepast zou worden.”

Nu konden we de puzzelstukjes in elkaar klikken

Hartman: “Robin had ook niet zomaar die tool aan mij kunnen geven en kunnen zeggen: succes ermee. Want ik had me er geen raad mee geweten. Je hebt elkaar echt nodig.” Geitenbeek: “Aan twee sets losse puzzelstukjes heb je niks. Maar nu konden we de stukjes daadwerkelijk in elkaar klikken.”

Zaadje geplant voor samenwerking

Het zaadje voor samenwerking wordt voor onderzoekers al geplant tijdens de studie. Geitenbeek: “De reden voor mij om in Utrecht te gaan studeren, is dat de bachelor hier een hele brede basis geeft waarmee je in aanraking komt met veel verschillende facetten van scheikunde. Elke groep in het departement heeft z’n eigen niche. En al weet je er inhoudelijk niet veel van, door je brede basis kun je goed inschatten wat ze doen en of je zou kunnen samenwerken.

Ook op grotere schaal wordt gekeken hoe kennis van verschillende plekken, bijvoorbeeld van de UU, de TU/e en de Universiteit Twente kan worden gebruikt om tot één groot en nieuw geheel te komen.”  

Soms kom je erachter dat samenwerking niks oplevert.

Begin december promoveerde Katinka Wondergem op een onderwerp waarvoor ze onder meer succesvolle wetenschappelijke samenwerking had met Thomas Hartman. Maar, relativeert ze: “Er komt heus niet altijd meteen iets fantastisch uit. Soms kom je erachter dat samenwerking helemaal niks oplevert. Dat is ook nuttig, want dan weet je dat je naar iets anders moet zoeken.

Het is een kwestie van blijven proberen. En dan kan je soms tot mooie dingen komen. Met het gezamenlijke onderzoek dat we doen, kunnen we bijvoorbeeld de chemische industrie ingrijpend verbeteren, groener maken. Dat heeft natuurlijk grote maatschappelijke impact.”

Realistisch beeld van hoe wetenschap tot stand komt

Laat ook het proces zien

Voor een realistisch beeld van de wetenschap is het volgens Bert Weckhuysen belangrijk om naast het resultaat, ook het proces te laten zien. Hoe ziet de weg naar een mooie publicatie er bijvoorbeeld uit? “De moeilijkheden die je als onderzoeker doormaakt - de keren dat je op je bek gaat en weer opstaat – zijn onontbeerlijk. De pogingen tot samenwerking die uiteindelijk op niets uitlopen. Ze maken je weerbaar en dragen bij aan het vormingsproces van een onderzoeker. Ook dát moet je zichtbaar maken. De vraag is alleen nog hoe we dat het beste kunnen doen.  

En vergis je niet, samenwerken is zeker niet altijd eenvoudig. Je hebt bijvoorbeeld te maken met co-auteurschappen. Wie heeft wat gedaan? Wie krijgt welke credits? Het is makkelijker om in je eentje in de safe mode te blijven zitten. Maar door anderen op te zoeken, krijg je ideeën die je kunt verbinden aan andere ideeën en zo kom je tot dingen die anders nooit zouden zijn ontstaan.”

Thomas Hartman is naast wetenschapper ook kunstenaar. Hij ontwierp de drie tijdschriftcovers.