Anders Utrecht: een samenwerking voor verandering vanaf de basis
Het project 'Anders Utrecht', gefinancierd door de hub 'Transforming Cities' van de Universiteit Utrecht, wil een netwerk ontwikkelen van initiatieven die zich inzetten voor ecologische duurzaamheid en sociale rechtvaardigheid in de stad Utrecht. Deze initiatieven kunnen variëren van formele verenigingen tot burgerbewegingen, van sociale ondernemingen tot buurtinitiatieven; van alternatieve voedselsysteem-initiatieven zoals Taste Before You Waste Utrecht en VOKO Utrecht tot organisaties die ongedocumenteerde vluchtelingen ondersteunen zoals Villa Vrede.
Anders Utrecht wil bijdragen aan het dichten van de kloof tussen theorie en praktijk: de betrokken onderzoekers van de Universiteit Utrecht willen zich inzetten om de oplossingen die de initiatieven op gemeenschapsniveau bieden, op de voorgrond te plaatsen, hun zichtbaarheid te vergroten en de samenwerking tussen partijen te stimuleren, om zo de collectieve kracht te vergroten: ‘We willen gezamenlijk kennis produceren, van elkaar leren en bijdragen aan het streven naar duurzame maatschappelijke transformatie.’
Utrechtse onderzoekers uit verschillende disciplines zijn betrokken bij de ontwikkeling van dit lokale netwerk. Samen werken ze aan de coproductie van kennis met lokale organisaties. 'We zetten ons in voor bottom-up verandering die begint bij de basis: in de maatschappij', zegt initiator Ozan Alakavuklar. 'Deze organisaties werken al anders, als antwoord op de behoeften van hun eigen gemeenschap. Wij ondersteunen hen bij zaken waar zij de tijd of de middelen niet voor hebben, zoals gesprekken over strategieontwikkeling, organisatieverandering en het genereren van nieuwe ideeën.'
‘Het project is in november 2020 gelanceerd', vult coördinator Belle Tonk aan. 'In februari van dit jaar hebben we de eerste (online) bijeenkomst gehad met tien organisaties die lid zijn van Anders Utrecht. Onze website bevat een plattegrond van de stad waarop het gehele netwerk zichtbaar wordt gemaakt.'
Wat is er zo 'anders' aan 'Anders Utrecht'?
Ozan Alakavuklar: 'Marktwerking wordt vaak als de basis voor verandering gezien. Wij zijn van mening dat dit een top-downbenadering is. Deze burger- en gemeenschapsinitiatieven zijn wezenlijk anders georganiseerd: ze kunnen ons laten zien hoe we verder kunnen komen; nieuwe denkwijzen over hoe we onze samenleving anders kunnen organiseren, hoe we de economie anders kunnen invullen. In de overtuiging dat sociale innovaties voort kunnen komen uit dit soort bewegingen, met een kritischer agenda als het om maatschappelijke uitdagingen gaat, willen we graag met hen samenwerken. Dit is waar 'anders' vandaan komt; het zijn organisaties die duurzame alternatieven bieden voor de samenleving.
De organisaties zijn domeinen van sociale inclusie, alternatieve voedselnetwerken, en kunst- en cultuurinitiatieven die sociale verandering stimuleren. Als onderzoekers zijn we geïnteresseerd in deze alternatieven. Maar niet enkel om hen als 'studieobjecten' te observeren: we willen met hen samenwerken als gelijkwaardige partners. Wij wanen ons geen experts die kennis naar hen zouden brengen; het gaat meer om samen leren, om coproductie, om samenwerking.
Dit netwerk is dan ook bedoeld als een investering voor de lange termijn, waar onze studenten naartoe kunnen gaan om bij te dragen aan hun doelen, door onderzoek te doen naar sociale verandering in de praktijk. Maar we willen ook een duurzame samenwerking tussen de universiteit en activisten, gemeenschapsinitiatieven en burgerbewegingen die meestal worden genegeerd als essentiële partijen voor verandering, of 'instrumenteel' worden benaderd – de neiging om organisaties te benaderen voor data en vervolgens weer te vertrekken. We willen verder gaan door samen te werken in de productie van kennis, van elkaar te leren en bij te dragen aan de inspanningen voor sociale verandering.'
Wij geloven dat deze burger- en gemeenschapsinitiatieven alternatieven bieden die ons kunnen laten zien hoe we onze samenleving anders kunnen organiseren en de economie kunnen omdenken.
‘Wij lobbyen ook voor deze organisaties. We willen hun stem laten horen in ons onderzoek, binnen de universiteit. Zo willen we een bredere discussie op gang brengen door meer ruimte te creëren voor dit soort organisaties.
Ik zal een paar voorbeelden geven van de initiatieven. Een van de leden van het Anders Utrecht netwerk is VOKO Utrecht, een coöperatieve organisatie die de nadruk legt op een duurzame voedselketen. Via hun online platform bestellen leden voor een eerlijke prijs voedsel van lokale boeren en moestuinen. Elk lid is tevens vrijwilliger en zo zorgen ze er samen voor dat de bestellingen op een centrale locatie in de stad afgehaald kunnen worden door de leden. Sinds de pandemie is de behoefte aan lokale voedselinitiatieven toegenomen, en zij bieden een innovatieve, coöperatieve oplossing.
Een ander voorbeeld is Villa Vrede, dat hulp biedt aan ongedocumenteerde vluchtelingen – een groep die zich kwetsbaar en onveilig voelt in onze samenleving. Zij hebben hun land verlaten en zijn nu hier. Niemand weet hoe lang ze kunnen blijven, maar deze organisatie (met zijn eigen netwerk) heeft een dagopvang geopend als sociaal en educatief centrum waar ze vaardigheden kunnen opdoen en de taal kunnen leren.
Deze organisaties staan vooraan als het gaat om maatschappelijke uitdagingen en het bieden van creatieve organisatorische alternatieven.’
Hoe kunnen onderzoekers of academici hieraan bijdragen?
Belle Tonk: 'Veel van deze gemeenschapsinitiatieven zijn enorm druk met hun dagelijkse bezigheden. Wanneer je op korte termijn alle zeilen bij moet zetten, kan het lastig zijn om na te denken over de langere termijn. Wij kunnen daarvoor hun gesprekspartner zijn, als ze op strategisch niveau willen nadenken. En we kunnen ondersteuning bieden bij het aanpakken van zaken waar ze niet de tijd of middelen voor hebben om zich in te verdiepen.’
Ozan Alakavuklar: 'Precies. Soms kunnen we zelfs arbeid aanbieden, als verantwoordelijke burgers. Een lid van ons team doet bijvoorbeeld vrijwilligerswerk voor Villa Vrede. Daarnaast maken we ook deel uit van bredere wetenschappelijke en activistische netwerken. We kunnen fungeren als intermediair in praktische kennis. Onze link met het Commons Network of de Degrowth-beweging maakt het bijvoorbeeld mogelijk om soortgelijke nationale en internationale organisaties te helpen bij het matchen, ervaringen delen, van elkaar leren en samen hun belangen behartigen.
'We willen echt op basis van gelijkwaardigheid werken'
Maar het is belangrijk te benadrukken dat deze organisaties zelf al het harde werk en de innovatie doen. Wij kunnen hen alleen maar steunen en meegaan op hun reis. Daarbij willen we op echt op basis van gelijkwaardigheid werken, aangezien zij zelf praktische kennis produceren.’
Belle Tonk bevestigt dit: 'De eerste bijeenkomst van het netwerk was bedoeld voor de organisaties om elkaar te leren kennen, want ze werken in verschillende sectoren. We zagen meteen dat ze ideeën uitwisselden en elkaar bijvoorbeeld ruimtes uitleenden.
Wendie van De Weggeefwinkel gebruikte de bijeenkomst om hun initiatief "het Klinikastje" te delen – een kastje vol gratis hygiëneproducten, zoals maandverband en mondmaskers. Zij riep op om dit concept in heel Utrecht door te voeren. Dat is hard nodig want deze essentiële producten zijn voor sommige mensen nog steeds te duur.
Een ander interessant voorbeeld was de samenwerking tussen Amelisweerd Niet Geasfalteerd en Taste Before You Waste Utrecht. De groep die de verbreding van de snelweg bij Utrecht probeert tegen te houden, maakte duidelijk dat ze ondersteuning nodig hadden, bijvoorbeeld in voedsel. Taste Before You Waste Utrecht zamelt overtollig voedsel in bij restaurants en bood aan dit tijdens demonstraties aan hen te leveren.
Het label 'Anders Utrecht' maakt dat meerdere sectoren bij het netwerk betrokken zijn. En we hopen de samenwerking met meer organisaties mogelijk te maken, want het netwerk zal zich in de loop van de tijd verder blijven uitbreiden.’
Wat gaat er verder gebeuren?
‘We hebben de eerste horde genomen gedurende de pandemie. We werken nu samen met twaalf organisaties', reageert Ozan Alakavuklar. 'We willen graag contact met soortgelijke organisaties die deel willen uitmaken van Anders Utrecht, willen samenwerken met andere activistische organisaties en gemeenschapsinitatieven of willen bijdragen aan het gezamenlijke doel van sociale transformatie. Wij brengen ze bij elkaar.
En we willen heel graag verhalen delen, bijvoorbeeld door podcasts te maken waarin we bredere thema’s kunnen bespreken zoals diversiteit, alternatieve voedselnetwerken in en rond Utrecht en hoe deze kunnen bijdragen aan voedselduurzaamheid. Of om te bespreken hoe kunst en cultuur kunnen bijdragen aan duurzaamheid in de stad. Al deze inspanningen zullen laten zien hoe de transformatie naar duurzaamheid en sociale verandering in de stad Utrecht kan plaatsvinden dankzij bottom-up initiatieven.’
Team
Het team van onderzoekers van de Universiteit Utrecht dat bij dit project betrokken is: Ozan Alakavuklar, Belle Tonk, Yousra Rahmouni Elidrissi, Patrizia Zanoni (Departement Bestuurs- en Organisatiewetenschap), Giuseppe Feola (Copernicus Institute of Sustainable Development) en Dan Hassler-Forest (Departement Media en Cultuurwetenschappen).
Meer informatie
Wilt u meer weten over Anders Utrecht? Bezoek dan de website of neem contact op via email: andersutrecht@uu.nl.