Hongersnood en bier: de onthutsende connectie

Sjon Hartman

 

Hij vindt het doodeng om voor groepen te spreken, maar toch deed hij mee aan een Science Battle, een interactieve theatershow waarin vier promovendi op ludieke wijze het belang van hun onderzoek laten zien. Sjon Hartman, promovendus Ecofysiologie van Planten aan de Faculteit Bètawetenschappen, won zo’n Science Battle met een presentatie over onderzoek naar aanpassingen van planten aan overstroming. Maar wat heeft zijn onderzoek te maken met het mondiale voedselprobleem en de smaak van bier? 

In Duitsland is de Science Battle al enige tijd populair en daarom besloten regisseur/producent Suzanne Streefland en theatermaker René Broeders de handen ineen te slaan om het ook in Nederland op de planken te brengen. Het is een nieuw theaterconcept: vier promovendi met verschillende achtergronden presenteren hun promotieonderzoek in 10 minuten aan een publiek, dat aan het eind van de avond samen met een jury bepaalt wie het meest overtuigend overkwam.
“Dat doe je dus niet met een saaie powerpoint,” zegt Sjon Hartman, promovendus in de onderzoeksgroep van Prof. dr. Rens Voesenek (Ecofysiologie van Planten). Sjon doet onderzoek naar de reactie van planten op overstromingen.

Miljoenen levens

Overstromingen vormen een groot probleem voor de voedselvoorziening op de wereld. In werelddelen waar overstromingen op grote schaal voorkomen, worden bevolkingsgroepen die afhankelijk zijn van landbouw na een overstroming direct met hongersnood bedreigd.
“Het klinkt misschien naïef,” zegt Sjon, “maar ik denk dat ik met mijn onderzoek, al is het nog zo’n kleine ontdekking, op den duur misschien kan bijdragen aan het redden van miljoenen levens. In Azië is het al gelukt om een rijstsoort te ontwikkelen die overstromingen kan overleven, zodat lokale boeren na een watersnoodramp niet dood gaan van de honger. Dat is ook het doel van mijn onderzoek.”

Toen zijn zwager (een theatertechnicus) hem wees op de Science Battle, leek hem dat een goede manier om aan een ‘gewoon’ publiek te laten zien waar hij mee bezig is. “Het is niet zo makkelijk om mensen ervan te overtuigen dat planten tof zijn. Juist dáárom vond ik het een uitdaging.”

Blauwe Zaal

Tijdens de voorbereidingen voor de Battle liet Sjon zich inspireren door TedTalks en optredens van wetenschappers bij De Wereld Draait Door. “Blijkbaar is het me gelukt om te laten zien waarom planten wél boeiend zijn, anders had ik niet gewonnen. Na de Battle kwam er zelfs iemand naar me toe die zei: ‘Ik dacht eerst: heb ik nou betaald om 10 minuten lang te luisteren naar een verhaal over planten? Maar ik was zó onder de indruk van je verhaal, ik had wel een uur naar je kunnen luisteren!’ Dat voelde geweldig. Ik had nooit kunnen dromen dat een volslagen vreemde dat ooit tegen me zou zeggen.”

Na zijn overwinning in Rotterdam werd hij gevraagd voor meerdere optredens, zoals in Enschede (7 januari) en Utrecht (24 april). “Ik kom uit de Achterhoek," zegt Sjon. "In Enschede zitten dus straks allemaal buren, familie en oude bekenden in het publiek. En in april sta ik gewoon hier in de Utrechtse Stadsschouwburg, in de Blauwe Zaal! Heel erg spannend.”

Kettingreactie

Ondanks het feit dat hij ontzettend zenuwachtig is om op de planken te staan, is Sjon overtuigd van het nut van zijn optredens. “Ik wil het belang van mijn onderzoek aantonen. Niet alleen aan wetenschappers voor wie dat al lang evident is, maar juist aan mensen die er niets van af weten.”

Zijn onderzoek richt zich op planten die overstromingen kunnen overleven door onder water hun adem in te houden. Deze planten krijgen een signaal van het hormoon ethyleen. Tussen het ethyleen-signaal en het moment dat een plant dit signaal herkent en zijn adem inhoudt, zit echter een hele rij aan schakels op moleculair- en celniveau die een kettingreactie veroorzaken. Als één van die schakels ontbreekt, gaat de plant alsnog dood.

Wel geld voor bier

In een laboratorium in Nottingham is het nu voor het eerst gelukt om in gerst één van deze schakels gevoeliger te maken, waardoor de plant toleranter wordt. Eén van de redenen waarom dat niet eerder lukte, is omdat het ontzettend moeilijk is om geld te krijgen voor plantenonderzoek.
“Het is super frustrerend,” zegt Sjon. “Voor mij persoonlijk is het hoofddoel van plantenonderzoek dat ik manieren kan vinden om de voedselproblematiek op te lossen. Er sterven meer dan 3 miljoen kinderen per jaar aan hongersnood, maar toch investeert onze samenleving liever in andere soorten onderzoek.” De reden dat er nu toch geld beschikbaar kwam voor onderzoek naar gerst had echter niets te maken met hongerlijdende kinderen.

“Gerst is een onderdeel van mout,” legt Sjon uit, “wat weer een belangrijk bestanddeel is van bier. De hoeveelheid koolhydraten en eiwitten in de graankorrels van gerst bepalen hoe ons biertje smaakt. Op het moment dat gerstplanten worden blootgesteld aan stress, zoals overstromingen, heeft dit invloed op de gerstopbrengst, waardoor ons bier ineens anders kan gaan smaken. Dat vinden de bierproducenten zó onoverkomelijk, dat ze miljoenen investeren in onderzoek om dit te voorkomen.”

Belangrijke ontdekking

Sjon liep tijdens zijn Master Environmental Biology stage bij de onderzoeksgroep uit Nottingham en werkt nu nog steeds met hen samen. Direct naast hun laboratorium staat een innovatielaboratorium van SABMiller, één van de grootste brouwerijen ter wereld. De brouwerij zorgde ervoor dat het onderzoek werd gefinancierd.
“De voornaamste reden waarom dit onderzoek heeft kunnen plaatsvinden,” zegt Sjon, “is dus omdat de smaak van ons bier in gevaar was, en niet omdat er miljoenen mensen sterven aan hongersnood.”

Met de vondst van ethyleen als belangrijk signaal in planten haalde Sjon al eerder een NWO beurs binnen via een programma van de onderzoeksschool Experimental Plant Sciences. Dat het een noemenswaardige ontdekking is staat daarmee vast. Voor Sjon is het echter belangrijk dat ook de rest van de wereld dat in gaat zien.
“Ik vind het prima als mijn onderzoek bijdraagt aan de smaak van mijn biertje, want dat lust ik erg graag, maar hopelijk draagt het uiteindelijk ook bij aan de voedselvoorziening op de wereld.” 

Wil je zelf zien hoe Sjon zijn onderzoek presenteert? Of wil je aanwezig zijn bij één van de andere battles? Kijk dan voor meer informatie en speeldata op de website van Science Battle.